قلمه زدن نهال انگور اگرچه ممکن است در نگاه اول، کار ساده‌ای به‌نظر برسد اما در واقع، قلق‌ها و فوت‌وفن‌های خاص خودش را دارد که هر کشاورز و باغداری که کاشت انگور را در برنامه کاری‌اش قرار داده، باید آن‌ها را بداند تا بتواند بهترین، باکیفیت‌ترین و کم آفت‌ترین محصول را برداشت کند. اما در ابتدا شاید بهتر باشد به بعضی از سوالات هم پاسخ دهید. مثلا این‌که می‌خواهید چه نوع انگوری را برای چه کاربردی پرورش دهید؟ سپس بر این اساس می‌توانید تقریباً هرگونه انگوری را انتخاب کنید که مقاوم و نسبتاً سالم باشد. علاوهبراین، آشنایی با بخش‌های مختلف درخت انگور هم می‌تواند به کشت، رشد و هرس صحیح آن کمک کند. در این مقاله نگاهی خواهیم داشت به انتخاب قلمه مناسب، کاشت نهال انگور و وسایل مورد نیاز برای قلمه زدن، که هرکدام در جای خود تاثیر بسیار زیادی در رشد و تکثیر نهال انگور دارند.
انتخاب قلمه مناسب نهال انگور
برای قلمه زدن نهال انگور، باید انگورهای بالغ 3 تا 4 ساله با رشد خوب، که محصول باکیفیتی در سال گذشته تولید کرده‌اند، پس از هرس مهرماه انتخاب شوند. از قلمه زدن انگورهای خیلی جوان و خیلی مسن یا تاک‌هایی که در سال گذشته باردهی سنگینی داشته‌اند، خودداری کنید.
قلمه‌های سایز متوسط با طول بین گرهی 10 – 8 سانتی‌متر برای قلمه زدن مطلوب هستند، اما قلمه‌هایی به طول 45 – 30 سانتی‌متر با ضخامت مداد و حداقل 4 – 3 گره از قسمت میانی ساقه، بهترین انتخاب‌ها محسوب می‌شوند.
برای قلمه زدن، ابتدا باید یک برش به‌طور مستقیم در امتداد 1 سانتی‌متری زیر گره در انتهای پایین قلمه‌ها و یک برش اریب در قسمت بالا 3 – 2 سانتی‌متر بالاتر از جوانه انجام شود. سپس قلمه‌ها بلافاصله در بستر یا در کیسه‌های پلی‌اتیلن در نهالستان کاشته شوند.
درصورت تاخیر در کاشت، قلمه‌ها با دفن در شن و ماسه مرطوب یا خاک اره‌ای با دمای 7.5 – 5 درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شوند. مخلوطی از خاک برگ، ماسه و سوپر فسفات قبل از تشکیل بستر به‌طور کامل با خاک مخلوط می‌شود. قلمه‌ها به فاصله 20 سانتی‌متر از هم، در ردیف‌های منظم کاشته می‌شوند. بعد از قلمه زدن نهال انگور و هنگام کاشت قلمه‌ها حداقل دو گره باید در داخل خاک و یک جوانه روی خاک قرار گرفته‌باشد. در حین کاشت قلمه دقت کنید که قطبیت حفظ شود، چون قلمه‌های انگور از دو جهت (ساقه و ریشه) رشد می‌کنند. سپس خاک باید در اطراف هر قلمه محکم فشار داده شود.
برای قلمه زدن نهال، قلمه‌ها را می‌توان در کیسه‌های پلی‌اتیلن نیز کاشت. این کیسه‌ها با مخلوطی از خاک، ماسه و سوپر فسفات پر می‌شوند. ممکن است در هر کیسه یک یا دو قلمه کاشته شود.
برای کنترل بیماری‌های رایج در طول دوره رشد، پیشنهاد می‌شود از اسپری آفت‌کش استفاده شود. به‌دلیل برخی مشکلات ناشی از خاک از جمله نماتدها، شوری خاک و خشکی، استفاده از پایه و داربست برای بالارفتن تاک ضروری است. پایه‌ها معمولا برای مبارزه با مشکلات مربوط به خاک، اقلیم و همچنین به‌عنوان ابزاری بالقوه برای دستکاری رشد و بهره‌وری تاک‌ها شناخته می‌شوند.
کاشت قلمه بعد از قلمه زدن نهال انگور
بعد از قلمه زدن نهال انگور باید مکان مناسبی را برای کاشت آن انتخاب و یا از قبل پیش‌بینی کرده باشید. این مکان باید یک مکان دائمی باشد که بتوانید از آن حداقل به‌مدت 50 سال بهره‌برداری کنید. تاک‌های انگور برخلاف ظاهر ظریف‌شان، از استقامت و طول عمر بالایی برخوردارند و گاهی حتی تا 100 سال عمر می‌کنند و شما نمی‌توانید در طی این مدت، آن‌ها را جابه‌جا کنید.
بهترین محل کاشت قلمه انگور، مناطق تپه‌مانند و شیب‌دار هستند که از شیب آن‌ها به‌عنوان جوی‌های آبیاری نیز استفاده می‌شود. خاک تاکستان باید زهکشی خوب داشته‌باشد و مکان آن نورگیر باشد. اطراف درختان انگور نباید درختان و گیاهان بلند و مرتفع کاشته شوند تا نور کافی به انگورها برسد.
در اقلیم سرد هم می‌توانید از روش قلمه زدن نهال انگور استفاده کنید اما برای کاشت، باید قلمه‌ها را در یک منطقه آفتاب‌گیر بکارید که نور کافی وجود داشته‌باشد. بهترین کار این است که قلمه‌ها را در منطقه مرتفع‌تر رو به جنوب بکارید تا نهال‌ها از سرما در امان بمانند. تاک‌هایی که در پای شیب‌ها کاشته می‌شوند، ممکن است دچار سرمازدگی بشوند.
البته خاک محل کاشت انگور هم بسیار مهم است. بعد از قلمه زدن نهال انگور، خاک باید کاملا زهکشی و آماده شود و کشاورز خاک را از نظر اسیدیته هم بررسی کند. pH خاک نباید خیلی بالاتر از 7 باشد. خاک‌های لومی و تقریبا خنثی برای کشت انگور مناسب‌تر هستند. ضمنا باید خاک را از نظر سبکی هم مورد بررسی قرار دهید و مطمئن شوید که در زمان آبیاری، غرقاب ایجاد نشود، چون ریشه‌های انگور در آب زیاد می‌پوسند و از بین می‌روند. حتی شاید بهتر باشد برای اطمینان بیشتر، کمی از خاک تاکستان را به آزمایشگاه تست خاک یا آزمایشگاه جهاد کشاورزی ببرید تا آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.
معمولا کشاورزانی که قصد دارند انگورهای صادراتی یا مرغوب پرورش دهند، باید روی این موضوع حساسیت بیشتری نشان دهند تا زحمات‌شان هدر نرود. آزمایش خاک معمولا به‌صورت رایگان یا با هزینه بسیار کم انجام می‌شود.
علاوهبراین، از کاشت نهال انگور در خاکی که کود زیادی داده شده و سرشار از مواد مغذی است، هم باید پرهیز کنید چون درخت انگور به خاک بیش از حد مغذی نیاز ندارد و ممکن است رشد آن متوقف شود. بهتر است بعد از قلمه زدن نهال انگور تا زمانی که ریشه ها کمی بزرگ شوند، صبر کنید و در یک روز آفتابی اواخر پاییز یا اوایل بهار، قلمه‌ها را در تاکستان بکارید. اگر باز هم درباره زمان دقیق کاشت نهال انگور مردد هستید، بهتر است با یک کارشناس کشاورزی در این باره مشورت کنید.
درهرحال، فراموش نکنید که برای نهال‌هایتان از پایه و داربست استفاده کنید. نهال انگور نباید روی زمین پهن شود، چون نه‌تنها کیفیت و کمیت محصول آن کاهش می‌یابد بلکه راحت‌تر در معرض حمله آفات و احتمال پوسیدگی قرار می‌گیرد. پایه‌های چوبی به‌تنهایی برای داربست کافی نیستند و باید با سیم‌های فلزی به یکدیگر متصل شوند تا انگور کاملا بتواند خودش را دور سیم‌ها بپیچد و آزاد باشد.
حتما به فضایی که برای کاشت هر نهال درنظر می‌گیرید، توجه و دقت کافی داشته‌باشید. انواع انگور بسته به رقم و باردهی، به فضای متفاوتی نیاز دارند که معمولا بهترین فاصله کاشت قلمه‌ها از یکدیگر را 1.8 متر پیشنهاد می‌دهند. ولی برخی ارقام مانند انگور مشک باید حدود 5 متر از یکدیگر فاصله داشته‌باشند. اگر از میزان فاصله رقم انگور انتخابی‌تان مطمئن نیستید، با کارشناسان کشاورزی مشورت کنید.
برای کاشت، همان‌طور که در بالاتر گفتیم، قلمه‌ها را باید طوری بکارید که ریشه و مقداری از ساقه در خاک و حداقل یک جوانه روی خاک قرار بگیرد. مراقب باشید جوانه را به‌همراه ساقه دفن نکنید. سپس خاک را به‌خوبی در اطراف ساقه گیاه بفشارید.
برای آبدهی گیاه انگور نیاز به وسواس زیاد نیست. این گیاه در دسته گیاهان آب‌دوست قرار نمی‌گیرد و از این لحاظ برای کشاورزان مناطق خشک یک رقم راحت و مقرون به‌صرفه به‌شمار می‌رود. تعداد دفعات آبیاری نهال انگور کم و حدودا هفته‌ای یک یا دو بار است که البته بستگی به منطقه و اقلیم کاشته شده هم دارد. درهرصورت، آبیاری آن باید به‌گونه‌ای باشد که آب کاملا در نزدیک ریشه فرو رود و فقط سطح خاک را خیس نکند. در بسیاری از مناطق، کشاورزان از سیستم فوق‌العاده عالی آبیاری قطره‌ای برای تاکستان استفاده می‌کنند.
وسایل موردنیاز برای قلمه زدن نهال انگور
ابزار و ادوات موردنیاز برای قلمه زدن چندان پیچیده و زیاد نیست و شامل یک قیچی دستی، یک قیچی باغبانی و حداکثر یک اره می‌شود. در یک تاکستان بزرگ تعداد درختان انگور زیاد است اما شما می‌توانید از نوارهای با رنگ روشن یا نوارهای پارچه‌ای برای شناسایی و علامت‌گذاری ساقه‌های مناسب و جدید استفاده کنید تا بعدا راحت‌تر بتوانید آن‌ها را پیدا کنید و قلمه بزنید. بهترین قیچی باغبانی برای قلمه زدن، قیچی است که تیز، بادوام، راحت، کاربردی و حتی‌الامکان سبک و خوش‌دست باشد.
سخن پایانی
قلمه زدن نهال انگور یکی از مراحل اولیه و حساس کاشت انگور است. شما برای قلمه زدن نهال انگور باید بهترین و باکیفیت‌ترین نهال را که حداکثر 3 یا 4 سال عمر داشته‌باشد، انتخاب کنید و سپس با کمک قیچی باغبانی یا دستی، حدود 30 الی 45 سانتی‌متر از آن را برش بزنید، به‌گونه‌ای که حداقل یک جوانه داشته‌باشد و پس از ریشه‌دهی گیاه، آن را در خاک یا کیسه‌های پلی اتیلن نشا کنید. توجه داشته‌باشید که برای کاشت قلمه باید در اواخر پاییز یا بهار اقدام کنید و آن را در خاک مناسب و زهکشی شده بکارید. تاک انگور یک گیاه آفتاب‌دوست، غیرآب‌دوست و در مناطق زیادی از کشور، قابل کشت است.