حتی بدون درک بیولوژی و ژنتیک گل انگور، کشاورزان اولیه این توانایی را داشتند که بهترین انگورها را انتخاب کنند و تاکستان‌های جدیدی را با انگورهایی که به روش‌های مختلف تکثیر شده بودند، به‌وجود بیاورند. در حال‌حاضر این علم بسیار دقیق‌تر است، اما اصلاح نژاد انگور همچنان براساس طرح‌های هیبریداسیون انجام می‌شود که بهترین ویژگی‌های هر دو والد را بادقت انتخاب کرده‌اند. از آن‌جایی‌که بیشتر انگورها از قلمه تکثیر می‌شوند و از طریق دانه رشد نمی‌کنند، یک انگور با ویژگی‌های خوب را می‌توان به آسانی به تاک‌های بسیار بیشتری تبدیل کرد که همگی دارای ژن‌ها و ویژگی‌های مرغوب هستند. در این مقاله به چگونگی کاشت نهال انگور و انواع آن و نحوه برداشت انگور خواهیم پرداخت.
انواع روش کاشت درخت انگور
اولین واریته‌های انگور در دوران باستان، از نهال‌های وحشی منتخب که محصولات تلاقی تصادفی بین تاک‌ها بودند، تکثیر شدند اما درحال‌حاضر، کاشت نهال انگور به دو روش جنسی و غیرجنسی صورت می‌گیرد.
روش جنسی کاشت نهال انگور
مانند بسیاری از موجودات دیگر، انگورها هم از طریق جنسی تولید مثل می‌کنند. به‌عبارت دیگر، هر نهال ترکیبی منحصربه‌فرد از ژن‌های نر و ماده است. گرده نر، تخمدان ماده را بارور می‌کند و باعث رشد دانه می‌شود. بسته‌به نوع انگور، گل‌ها ممکن است ماده، نر یا هرمافرودیت باشند.
از آن‌جایی‌که میوه بدون گرده‌افشانی حاصل نمی‌دهد، انگورهای هرمافرودیتی ترجیح داده می‌شوند، زیرا می‌توانند خود را بارور کنند و هر تاکی که کاشته شده می‌تواند میوه دهد. گرده‌ها عمدتاً توسط باد منتقل می‌شوند، هرچند به‌ندرت بیش از 20 فوت (7 متر) از منبع فاصله دارند.
گرده‌افشانی زمانی اتفاق می‌افتد که گرده روی قسمت‌های ماده گل فرود آید. هنگامی که یک سلول اسپرم در لوله گرده با یک سلول تخمک در تخمدان متحد می‌شود، یک جنین (یک گیاه نهال جدید) تولید می‌کند که به انگور تبدیل خواهد شد.
از آن‌جایی‌که انگورهای نر قادر به بارآوری نیستند، در کشاورزی تجاری مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. گل‌های این انگورها حاوی بساک‌های کاربردی هستند، اما مرکز گل فقط یک تخمدان کوچک و ابتدایی دارد و فاقد کلاله است. این انگورها از طریق لقاح انگورهای دیگر توسط گرده‌افشانی تولید مثل می‌کنند.
کاشت نهال انگور از طریق غیرجنسی
کاشت نهال از طریق غیرجنسی به 4 روش قلمه زدن، کشت بافت، پیوند زدن و خوابانیدن صورت می‌گیرد.
قلمه زدن
در روش قلمه زدن باید از تاک‌های انگور 3 الی 4 ساله استفاده کنید. طول قلمه‌ها معمولا 25 الی 45 سانتی‌متر و همراه با حداقل یک جوانه است. تکنیک قلمه زدن در اوایل پاییز انجام می‌شود و قلمه‌ها در اواخر زمستان یا اوایل بهار باید کاشته شوند. گاهی قلمه‌ها را پیش از کشت، نشا می‌کنند تا ریشههای آن‌ها قوی و محکم شوند.
خوابانیدن
در روش خوابانیدن یکی از شاخه‌های سالم و بلند تاک را در اواخر زمستان تا اوایل بهار در شیار خاک گذاشته و روی آن را با خاک می‌پوشانند و وقتی جوانه‌ها روی شاخه شروع به رویش کردند، آن‌ها را جدا کرده و می‌کارند. عمق شیارها معمولا 10 الی 15 سانتی‌متر است.
پیوند زدن
برای پیوند زدن، ابتدا یک پیوندک در اواخر زمستان تهیه می‌کنند. پیوندک جوانه شاخه یکساله‌ای است که از ابتدای بهار تا اوایل تابستان رشد کرده باشد. سپس پیوندک را در داخل یک پارچه مرطوب در یخچال با دمای 4 درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهند و در اردیبهشت ماه آن را با کمک یک چاقوی تیز روی تنه انگور مادر پیوند می‌زنند.
کشت بافت
روش کشت بافت یک روش آزمایشگاهی و علمی است که از طریق کشت برگ، گیاهان را تولید می‌کنند. مزیت این روش در این است که می‌توان با کمک آن، گیاه ضدباکتری و ضدویروس تولید کرد.
عمق چاله باید چقدر باشد؟
کشاورزان معمولاً نهال‌های ریشه‌دار 1 تا 2 ساله را برای کشت ترجیح می‌دهند. پس از تمام مراحل آماده‌سازی کشاورزان نقاط دقیقی را روی خاک برچسب‌گذاری می‌کنند و یا به‌طور سنتی از طناب و چوب استفاده می‌کنند تا مطمئن شوند که انگورها را به‌صورت موازی کاشته‌اند.
سپس سوراخ‌هایی به شعاع 50 – 30 سانتی‌متر و عمق نیم متر حفر می‌کنند و نهال‌ها را می‌کارند. کاشت نهال انگور را می‌توان با دست و یا با استفاده از کاشت لیزری انجام داد. مزیت کاشت‌های لیزری بر کاشت دستی این است که قابلیت کاشت سریع، با دقت بسیار بالا و در فواصل مناسب را دارند.
توجه کنید که وقتی صحبت از کاشت قلمه‌های ریشه‌دار می‌شود، مهم است که آن‌ها را در چنان عمقی بکارید تا حدود 5 – 4 سانتی‌متر بالاتر از سطح خاک قرار بگیرند. در مناطقی که با خطر سرمازدگی مواجه هستند، برخی از کشاورزان برای محافظت از گیاه پس از نشاء، کل گیاه را با خاک می‌پوشانند. سپس چند هفته بعد خاک اضافی را همراه با هرگونه ریشه‌زایی پیوندک حذف می‌کنند.
میزان فاصله‌گذاری چه مقدار باشد؟
معمولاً باید از فاصله کمتر از 1 متر بین گیاهان اجتناب شود، چون منجر به همپوشانی برگی و ازدحام گیاهان و در نتیجه، هوادهی ضعیف و کاهش گردش هوا در محصول می‌شود. اکثر گونه‌های انگور به 3 متر فاصله بین ردیف‌ها و 1.5 متر فاصله بین بوته‌های هر ردیف نیاز دارند.
مراحل کاشت و پرورش درخت انگور
انگور مهم‌ترین محصول باغی در جهان است که بیشتر برای تهیه نوشیدنی، کشمش و تازه‌خوری کشت می‌شود. اعتقاد بر این است که کاشت نهال انگور برای اولین‌بار در نزدیکی دریای خزر صورت گرفته است و درحال‌حاضر هم یکی از مهم‌ترین محصولات باغی صادراتی و داخل بازار کشور است.
انگور تازه منبع نسبتا خوبی از مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، آهن و ویتامین B است. آب و هوای ایده‌آل برای پرورش انگور، آب و هوای مدیترانه‌ای است. انگورها در زیستگاه طبیعی خود در دوره گرم و خشک، رشد و باردهی دارند. دما و نور مناسب بر عملکرد و کیفیت محصول اثر می‌گذارد و رطوبت بالا و هوای ابری، افزایش بیماری‌های قارچی را به همراه دارد.
کشت انگور معمولا در شرایط مختلف خاک انجام می‌گیرد، اما عملکرد و کیفیت آن در خاک‌های حاصلخیز و سبک با اسیدیته پایین، به بالاترین حد می‌رسد. کاشت نهال معمولاً از مهر ماه تا دی ماه در ترانشه‌ها انجام می‌شود. اندازه ترانشه (چاله) ممکن است 60 تا 75 سانتی‌متر باشد و به‌صورت عمیق حفر می‌شود. سپس ترانشه‌ها با کودهای آلی سوپر فسفات، کودهای زیستی گاوی، خاک اره و … پر می‌شوند.
فاصله برای کاشت بسته‌به نوع خاک، تنوع و رقم انگور حفظ می‌شود و بین دو ردیف ممکن است 2 تا 3 متر باشد. ردیف‌های انگور بسته به میزان علف‌های هرز، دو تا سه بار در هفته وجین می‌شوند. آبیاری نیز بسته‌به نوع خاک و فصل، به‌طور منظم انجام می‌شود. اقدامات حفاظتی گیاهی مناسب بسته به میزان بروز آفات و بیماری‌ها صورت می‌گیرد.
حدود 1.5 تا 2 سال پس از کاشت نهال انگور طول می‌کشد تا اولین محصول به بار بنشیند. در این دوره باید هرس سالانه و کوددهی 2 بار در سال انجام شود. انگورها باید روی یک داربست مناسب به شکل «T»، «Y» یا «H» بسته و به‌طور منظم دو بار در سال هرس شوند. هرس اول در فروردین ماه و هرس دوم در اوایل پاییز انجام می‌شود.
در هنگام هرس فروردین 2 جوانه روی بازو و در هرس مهرماه 5 تا 10 جوانه نگه داشته می‌شود. معمولاً از هورمون‌های گیاهی در مراحل و غلظت‌های مختلف برای افزایش عملکرد و بهبود کیفیت خوشه‌ها استفاده می‌شود.
توجه داشته‌باشید که انگور یک محصول چند ساله است که باید به‌طور منظم آبیاری شود و بهترین روش آبیاری آن نیز معمولا روش آبیاری قطره‌ای است. تغذیه متعادل و استفاده از کودهای شیمیایی، ارگانیک و زیستی برای تولید محصول خوب و با کیفیت در هر سال ضروری است.
گاهی شاخه‌ها، برگ‌ها، شکوفه‌ها و توت‌های انگور مورد حمله بسیاری از قارچ‌ها و حشرات قرار می‌گیرند. علاوه‌براین، برخی از نماتدها نیز به ریشه آسیب می‌رسانند که باید با روش‌های دفع آفات کنترل شوند. خوشه‌های انگور باید در برابر آفتاب داغ، هوای خیلی سرد یا خشک، یخ‌زدگی و طوفان محافظت شوند.
برداشت انگور
فصل برداشت انگور از مرداد ماه شروع می‌شود و تا پایان آبان ادامه دارد. خوشه‌های بالغ ارقام بی‌دانه معمولا سالانه 20 تا 30 تن در هکتار و ارقام دانه‌دار 40 تا 50 تن در هکتار محصول می‌دهند. بهترین زمان برای برداشت انگور در اوایل تا اواخر شهریور ماه است.
برای برداشت انگور بهتر است از قیچی و سبد مخصوص استفاده شود و خوشه‌های نارس کمی دیرتر چیده شوند. انگورهای برداشت شده سپس در جعبه‌ها یا سبدهای پلاستیکی 2 تا 4 کیلوگرمی بسته‌بندی می‌شوند و در بازار داخلی یا برای صادرات به فروش می‌رسند. داشتن تسهیلاتی مانند کامیون‌های یخچال‌دار یا سردخانه برای مزارع وسیع انگور الزامی است.
سخن پایانی
کاشت نهال انگور با کمک روش‌های جنسی و غیرجنسی انجام می‌شود. در روش جنسی، انگورها از گرده‌افشانی برای تولید مثل استفاده می‌کنند و در روش‌های غیرجنسی از قلمه زدن، پیوند زدن، خوابانیدن و کشت بافت در آزمایشگاه استفاده می‌شود. در روند پرورش جنسی انگور، با کنترل گرده‌افشانی، انتخاب گونه‌های والد باید بادقت، بر اساس صفات موردنظر و باتوجه به انتقال صفات مرغوب به نهال بعدی، انجام شود. برای کشت انگور توجه به عمق و فاصله چاله‌های کشت، نوردهی، آبیاری و نوع خاک مهم است.